Δημήτρης Παπαϊωάννου. «Η αποδοχή του εαυτού είναι από τα ουσιαστικά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου, δεν μπορείς χωρίς αυτό να βρεις χαρά»

Το 1990 είναι 26 ετών, βρίσκεται στα πρώτα του βήματα και  έρχεται στην Πάτρα  με «Το τελευταίο τραγούδι», μια  ανάθεση του Ιδρύματος  Τοπάλη του Πανεπιστημίου Πατρών.  Κατά τη διάρκεια της παράστασης, βρέχει και καίγεται το ηχητικό σύστημα -τα τελευταία 10 λεπτά γίνονται στη σιωπή… Έπειτα, ξαναήρθε στην Πάτρα και με άλλες δουλειές του και αν τα πράγματα πάνε καλά, θα μας επισκεφτεί πάλι το καλοκαίρι με την «Πρώτη Υλη»…  Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ότι και αν κάνει, σημαδεύει την  τέχνη. Κόμικς, ζωγραφική, χορός, τελετές Ολυμπιακών Αγώνων… Σαπφώ, Μήδεια, Ενός λεπτού σιγή, Δράκουλας, Για πάντα, 2, Πουθενά, Μέσα είναι μερικές από τις παραστάσεις του που η συγκινησιακή έκρηξη δίνει στο μυαλό υπόσχεση για μνήμη και στην καρδιά βύθισμα.

Ο καλλιτέχνης που άλλαξε δραστικά το τοπίο των παραστατικών τεχνών στην Ελλάδα διηγείται στο TRIP τις στιγμές της ζωής του που τον έφεραν πιο κοντά στο αληθινό του εγώ.

Συνέντευξη στον Λάμπρο Αραπάκο 

Φωτογραφίες: Βασίλης Παπαϊωάννου, Μίλτος Αθανασίου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό TRIP #8 της εφημερίδας Πελοπόννησος 

Στα 18 σου σηκώνεσαι και φεύγεις από το σπίτι σου. Γιατί;

Ήθελα ν’ ασχοληθώ με την τέχνη αδιαπραγμάτευτα και ήθελα να ζήσω την ερωτική μου ζωή ανενόχλητος. Τίποτα από τα δύο δεν ήταν ανεκτό από το οικογενειακό μου περιβάλλον. Οπότε έπρεπε να ανεξαρτητοποιηθώ, να μπω στο ρίσκο της αυτοσυντήρησης για να μπορέσω ν’ ανακαλύψω τον εαυτό μου.

Δύσκολη η αυτοσυντήρηση…

Η μεγάλη ανάγκη να ζήσω αληθινά δεν μ’ άφηνε να υπολογίσω ψύχραιμα τα πρακτικά ζητήματα και έτσι έγιναν δευτερεύοντα. Έρχομαι από ένα σπίτι, όχι πλούσιο. Δεν υπήρχε καμία αστική συνήθεια σε μένα εγκατεστημένη έτσι ώστε να φοβάμαι μη χάσω τις ανέσεις μου. Επίσης δεν ήξερα καλά- καλά  τι έκανα, εννοείται δεν είχα κουζίνα,  πλυντήριο, ούτε ψυγείο, ούτε τηλεόραση. Ζούσα σ’ ένα δωμάτιο έτσι.

Η ανάγκη του να φύγεις ήταν πιο ισχυρή από οτιδήποτε άλλο.

Ναι,  και να δώσω στη σχολή Καλών Τεχνών και να ζήσω τη ζωή όπως την είχα φανταστεί.

Και έρχεται η συνάντηση με τον Γιάννη Τσαρούχη.

Είχε γίνει πιο πριν, στα 17 μου. Ο Τσαρούχης με στήριξε ηθικά στην απόφαση μου να φύγω από  το σπίτι μου και μου έμαθε ότι η ζωή μέσα στην τέχνη είναι εφικτή.

Εκείνα τα χρόνια ζεις στα Εξάρχεια και το περιθώριο μπαίνει στην καθημερινότητά σου. Τι σε ελκύει σ’ αυτό;

Ένιωθα ότι είμαι στο περιθώριο… Δεν υπήρχαν πολλοί στη γενιά μου που δεν συντηρούνταν από τους γονείς τους και ζούσαν μόνοι τους στην Αθήνα ενώ η οικογένειά τους έμενε στην Αθήνα. Αναγκαστικά, ήμουν ένας εργαζόμενος φοιτητής. Έτσι και αλλιώς δίπλα από το κύριο ρεύμα το οποίο ακολουθούν οι άνθρωποι, υπάρχουν ρυάκια που για να πας σ’ αυτά σημαίνει ότι είσαι λιγότερο υπνοβάτης. Οπότε η παρέα με ανθρώπους που είναι λιγότερο υπνοβάτες είναι πιο ενδιαφέρουσα: Ψάχνεσαι, ερευνάς, αναζητάς ως καλλιτέχνης αυτό που γενικώς ονομάζουμε αλήθεια. Δεν υποκρίνεσαι στα στερεότυπα της τέχνης και ψάχνεις ν’ ανακαλύψεις κάτι χρήσιμο.

Και ενώ στα 19 σου γίνεσαι γνωστός με τα κόμικς και τη ζωγραφική που κάνεις, αρχίζεις ν’ ασχολείσαι με το χορό και πηγαίνεις στη Νέα Υόρκη. Η Αμερική πώς προκύπτει;

Τυχαίνει. Σπουδάζω χορό, γνωρίζω την Μαίρη Τσούτη, έχω μπει στην ομάδα της ενώ παράλληλα είμαι στη σχολή Καλών Τεχνών και έρχεται από την Αμερική η Έλεν Στιούαρτ με το “La MaMa Experimental Theatre company ”. Ψάχνει να βρει ένα χορό από 10 Έλληνες και ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, που τότε ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής των Διεθνών Συναντήσεων Αρχαίου Δράματος στους Δελφούς, μου πρότεινε να πάω και με πήραν. Μετά την εμπειρία μαζί τους, μου έκαναν πρόταση να πάω στην Αμερική. Και λίγο με τη βοήθεια της Μαίρης Τσούτη και λίγο με τη ζωγραφική που πουλούσα και έβγαζα χρήματα και λίγο με την ενθάρρυνση της Έλεν Στιούαρτ, βρέθηκα στην Αμερική. Ήταν η εμπειρία που μου άλλαξε τη ζωή. Εκεί, είδα σύγχρονη τέχνη, εμβολιάστηκα με τη σύγχρονη αντίληψη των πραγμάτων και όταν επέστρεψα το 1986 ίδρυσα την Ομάδα Εδάφους και δεν έπεσα στην παγίδα της ντόπιας επιφυλακτικότητας απέναντι στη σύγχρονη τέχνη.

Άρα μιλάμε για ισχυρές επιρροές.

Ναι. Επίσης πιστεύω ότι και οι ρίζες από τον Τσαρούχη ήταν  ουσιαστικές και ότι δεν με άφησαν να πάω προς τη σύγχρονη τέχνη μ’ έναν επιπόλαιο τρόπο.

Οι παραστάσεις της Ομάδας Εδάφους  σου χάρισαν  επιτυχίες… Όμως η μεγάλη αναγνώριση ήρθε τις Τελετές Έναρξης και Λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας που ανέλαβες τη σύλληψη, οργάνωση και εκτέλεση. Θεωρείς ότι η ζωή σου χωρίζεται σε δύο μέρη: πριν τους Ολυμπιακούς και μετά;

Σε τρία. Πριν φύγω από το σπίτι μου, αφού έφυγα από το σπίτι και μετά τους Ολυμπιακούς.

Ήσουν 37 όταν σου ανατέθηκαν οι τελετές των Ολυμπιακών αγώνων. Φοβήθηκες;

Σαν παιδί και εγώ.

Σκέφτηκες να τα παρατήσεις;

Όχι δεν σκέφτηκα να τα παρατήσω. Σκέφτηκα ότι μπορεί ν’ αποτύχω. Δεν αντιμετώπισα μια τέτοια δυσκολία που να επέτρεπε μια τέτοια υπεροπτική στάση: Και να το έχω αναλάβει και να το παρατήσω. Ήταν μια μεγάλη ευθύνη,  μεγάλα τα benefits και εκκωφαντική η πτώση σε περίπτωση αποτυχίας. Έτσι είναι αυτά τα πράγματα.

Απόλαυσες τόσο όσο εμείς τις τελετές;

Κατά τη διάρκεια της τρίχρονης προετοιμασίας τους, απόλαυσα κατά στιγμές ωραία πράγματα. Για παράδειγμα όταν πήγαμε στο Λιντς στην Αγγλία για να κάνουμε σ’ ένα ανοιχτό χωράφι ένα πείραμα μεγάλων διαστάσεων. Στήσαμε το 1/5 της λίμνης που είχαμε στους Ολυμπιακούς και κρεμάσαμε 4 κομμάτια του κυκλαδικού κεφαλιού και αρχίσαμε να τα κινούμε, βάλαμε τον κύβο και ισορροπήσαμε έναν άνθρωπο επάνω, ανάψαμε μερικά φώτα και τότε, είδα ότι είναι πραγματικά δυνατό να γίνει. Κατάλαβα πόσο πολύ μου άρεσε. Ήμουν μεθυσμένος από συγκίνηση. Μέχρι τότε, δουλεύαμε ενάμιση χρόνο και στην άκρη του μυαλού μου είχα ότι είναι λίγο κουλό να φανταζόμαστε ότι μπορούμε να βγάλουμε ένα γλυπτό μέσα από το νερό, να το σπάσουμε και να κινήσουμε στον αέρα τα  κομμάτια.

Την ευγνωμοσύνη του κόσμου για τις τελετές, τη συναντάς ακόμα;

Την αντιμετωπίζω ακόμα καθημερινά, είναι ένα από τα καλά αυτής της ιστορίας. Ζω σε μια πόλη που οι συμπολίτες μου, μου υπενθυμίζουν διαρκώς ότι είναι ευγνώμονες, μ’ έχουν τοποθετήσει σ’ ένα αυθεντικό κομμάτι της καρδιάς τους. Έχω την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση ότι έχουν φυλάξει ένα καλό κομμάτι της εκτίμησης τους για μένα και μου το εκφράζουν  όταν με βλέπουν.

Η πολιτεία, πάντως, δεν αξιοποίησε καθόλου το κομμάτι των τελετών.

Όχι μόνο τη δική μου δουλειά, τίποτα δεν αξιοποίησε αυτή η πολιτεία- αλλά ας μην πιάσουμε αυτή τη γκρίνια γιατί η πολιτεία είμαστε εμείς.

Το 2004 νιώθαμε περήφανοι που είμαστε Έλληνες. Σήμερα που όλα βουλιάζουν αισθανόμαστε ντροπή για τη χώρα και πολλοί την κάνουν για έξω για να σωθούν.

Αρκετοί την κάνουν για έξω γιατί θέλουν να βρεθούν σε κοινωνίες που υπάρχουν δουλειές. Και εγώ αν ήμουν σε μια φάση στη ζωή μου που γινόταν να φύγω έξω, θα το έκανα –αν ήταν να έβρισκα μια καλύτερη δουλειά… Αν δεν συμμετείχες στη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων, δεν έχεις ιδιαίτερο λόγο για να είσαι περήφανος. Αν δεν αισθάνεσαι συνυπεύθυνος  για την οικονομική κρίση, δεν υπάρχει λόγος να ντρέπεσαι. Γενικά το να αισθανόμαστε περήφανοι όταν οι άλλοι αναγνωρίζουν ότι είμαστε «κάποιοι» και να αισθανόμαστε ντροπή όταν οι άλλοι αναγνωρίζουν ότι είμαστε λαμόγια σημαίνει  ότι την αυτοεκτίμηση μας είναι απόλυτα εξαρτημένη από την εικόνα που δίνουμε στους άλλους. Καλύτερα να έχουμε το κούτελο μας καθαρό, την αξιοπρέπεια μας, να είμαστε στιβαροί μέσα μας για το τι βήματα διαλέγουμε να κάνουμε, ποιους ανθρώπους ψηφίζουμε και με ποιο τρόπο συμπεριφερόμαστε στο κοινωνικό και πολιτικό μας περιβάλλον και μετά οτιδήποτε πουν οι άλλοι ας σκεφτούμε πως είναι κάπως δευτερεύον. 

Έχεις μιλήσει ανοιχτά ότι είσαι gay. Τι έχεις να πεις στα νέα παιδιά που κρύβουν και δεν μπορούν να ομολογήσουν την σεξουαλικότητά τους;

Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το τι είναι η ζωή του ανθρώπου. Ας πάρουμε τη χειρότερη όπου λέει: Γεννιέσαι, ζεις, πεθαίνεις, τέλος. Άρα, το τι είναι σημαντικό, αξίζει τον κόπο να το αναρωτηθούμε. Ένα από τα πολύ σημαντικά πράγματα στο σύντομο πέρασμα μας από τη ζωή είναι να είμαστε κοντά στις επιθυμίες μας. Αν δεχτούμε ότι η σεξουαλικότητα του ανθρώπου είναι καθοριστική για την ψυχική και την σωματική του υγεία, είναι σημαντικό να ζούμε σε σχέση μ’ αυτή. Το ότι είμαστε κοινωνικά όντα και ζητάμε την αποδοχή των άλλων είναι σ’ ένα βαθμό καθοριστικό άλλα όχι τόσο ώστε να επιτρέπουμε να  εμποδίζει την  εξέλιξη μας. Οπότε αυτή η μαθηματική εξίσωση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει ν’ αποδεχτούμε και να ζήσουμε την σεξουαλικότητα μας όπως και τα άλλα θεμελιώδη  στοιχεία της προσωπικότητάς μας, όπως να κυνηγήσουμε και ν’ ακονίσουμε την φυσική μας κλίση –ακόμα και αν αυτό δεν το κάνουμε επάγγελμα… Δυστυχώς, μόνο στα αστικά κέντρα μπορεί να βρει καταφύγιο και περισσότερη αποδοχή ένα ομοφυλόφιλο παιδί. Όποτε, αν δεν μπορεί να επικοινωνήσει την ομοφυλοφιλία του με τη οικογένεια και το περιβάλλον του και ζει σε μια επαρχιακή πόλη, θα πρέπει αναγκαστικά να ρυθμίσει τη ζωή του έτσι ώστε να βρεθεί σε μια μεγάλη πόλη όπου τα πράγματα είναι πιο ανοιχτά. Η αποδοχή του εαυτού είναι από τα ουσιαστικά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου, δεν μπορείς χωρίς αυτό να βρεις χαρά.

Πότε ένιωσες ότι αποδέχεσαι τον εαυτό σου;

Σε σχέση με τη γενικότερη έννοια της αποδοχής, δεν φαντάζομαι ότι τα έχω καταφέρει. Σε σχέση με τη σεξουαλικότητα μου λίγο πριν φύγω από το σπίτι.

Ασχολείσαι αρκετές ώρες με το facebook. Έχεις κολλήσει;

Είμαι εθισμένος στο διαδίκτυο όπως οι περισσότεροι και πρέπει κάτι να κάνω γι΄ αυτό. Όταν είναι περίοδος που δεν εργάζομαι υπάρχουν  εβδομάδες που κολλάω! Στα σοβαρά σκέφτομαι να το κλείσω. Είναι εθιστικό σαν το κάπνισμα. Υπάρχει μια αίσθηση ότι επικοινωνείς η οποία δεν είναι σε όλο της το φάσμα αληθινή. Είναι εύκολο να αντικαταστήσεις τη ζωή σου με μια ζωή μέσα από το διαδίκτυο. Δε νομίζω ότι είναι χρήσιμος εθισμός. Δεν ανησυχώ πολύ για τον εαυτό μου γιατί είμαι μεγάλος πια. Βρίσκομαι στη  μέση ηλικία και αν δω ότι καταντάει ανθυγιεινό για την ψυχική μου υγεία θα το κόψω, όπως έκοψα το κάπνισμα πριν 2 χρόνια. 

Όλο αυτό που γίνεται με τη Χρυσή Αυγή, πώς το αντιμετωπίζεις;

Και με τρομάζει και με ανησυχεί. Προτιμώ να το βλέπω σαν ένα σημείο αυτής της αίσθησης της παρακμής που ζούμε, αυτής της διάψευσης των προσδοκιών μας παρά σαν κάτι πραγματικό που θα έχει διάρκεια. Δε θα μ’ αρέσει να κρατήσει.

Την Πάτρα έχεις έρθει με παραστάσεις…

Έχουμε κάνει την «Ανθρώπινη δίψα», «Τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ» και τη «Μήδεια» στην Υψικάμινο. Επίσης η πρώτη μου συνεργασία με τον Νίκο Αλεξίου πριν μπούμε στην κατάληψη ήταν στην Πάτρα με το Πανεπιστήμιο Πατρών. Ήταν το «Τελευταίο τραγούδι», ένα ντουέτο με την Αγγελική Στελλάτου. Αυτή η παράσταση έγινε στο χώρο του Πανεπιστήμιου, έβρεξε στη μέση, κάηκε το ηχητικό μας σύστημα και κάναμε τα τελευταία 10 λεπτά στη σιωπή. Είχε πλάκα, ήταν ωραία… Ίσως παρουσιάσουμε στην Πάτρα το καλοκαίρι την «Πρώτη Ύλη», το πιο πρόσφατο έργο μου. Πρόκειται για ένα no budget έργο-ντουέτο που παρουσιάστηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Το χειμώνα θα ετοιμάσεις νέα δουλειά;

Κατά πάσα πιθανότητα ναι, μια καινούρια δουλεία.

Στο Παλλάς;

Όχι, η βόλτα σ’ αυτή τη μεριά της πόλης είναι σε παύση. Την ψάχνω διαφορετικά.

Και κάτι τελευταίο. Οι γονείς σου τι λένε σήμερα για την πορεία σου;

Η μητέρα μου δεν ζει πια. Νομίζω ο πατέρας μου αισθάνεται ένα είδος υπερηφάνειας.

Σου είπαν ποτέ ότι «καλά έκανες που στα 18 σου έφυγες γιατί πήρες το δρόμο σου»;

Όχι αυτό δεν μπόρεσε να το κάνει ποτέ αλλά πιστεύω ότι έχει καταλάβει ότι δε θα μπορούσε το  ρεύμα που με διαπερνούσε να αναχαιτιστεί  και να μηv εκφραστεί…

Info

Στο https://vimeo.com/49349755 μπορείτε να παρακολουθήσετε αποσπάσματα από το έργο του Δημήτρη Παπαϊωάννου τα τελευταία 10 χρόνια.